II gimnazjum

Śladami przeszłości 2

Przywileje nadane szlachcie polskiej:
<ul>
<li>
Przywilej koszycki - uchwalony w 1374 roku w Koszycach przez Ludwika Węgierskiego, który pragnął zapewnić następstwo tronu swej córce. Wprowadzono jeden stały podatek (2 grosze z łanu chłopskiego), zwolniono szlachtę od pozostałych świadczeń a także od budowy i reperacji zamków, mostów, dróg i wałów. Król zobowiązał się do powierzania zamków i starostw Polakom, obiecał także wypłaty odszkodowań szlachcie za wyprawy wojenne poza granice kraju. - korzyści ekonomiczne.</li>
</ul>
<ul>
<li>
Przywilej warcki - uchwalony w 1423 roku na zjeździe walnym Królestwa w Warcie, zatwierdzony przez Władysława Jagiełłę. Szlachta miała prawo usuwania "krnąbrnych sołtysów". Ograniczono możliwość przenoszenia się chłopów do miast. Wojewoda ustalał maksymalne ceny na towary w miastach - tzw. "taksty wojewodźińskie". Zagwarantowano równość wobec prawa całej szlachty, także magnaterii. - korzyści polityczne.</li> 
</ul>
<ul>
<li>
Przywilej czerwiński - uchwalony w 1422 roku przez Władysława Jagiełłę w Czerwińsku za udział w wojnie z Krzyżakami. Zapeniono nietykalność majątku szlachcica bez prawomocnego wyroku sądu. Zakazano łączenia w jednym ręku urzedu sędziego i starosty. Sądy miały odtąd sądzić według prawa pisanego. Król musiał uzyskać zgodę Rady Królewskiej na bicie monety. - korzyści ekonomiczne.</li>
</ul>
<ul>
<li>
Przywilej jedlneńsko-krakowski - uchwalony w latach 1430 i 1433 roku w Jedlnej oraz w Krakowie przez Władysława Jagiełłę w zamian za tron dla swoich synów. Wprowadzał nietykalność osobistą - szlachcic nie mógł być uwięziony bez zgody sądu (zasada "neminem captivabimus"). Tylko szlachta osiadła w danej ziemi mogła pełnić w niej urzędy. Przyznano przedstawicielom stanu szlacheckiego wyłącznego prawa do sprawowania wyższych stanowisk kościelnych. - korzyści polityczne.</li>
</ul>
<ul>
<li>
Przywilej cerekwicko - nieszawski - uchwalony w 1454 roku przez Kazimierza Jagiellończyka za udział w wojnie trzynastoletniej. Król zobowiązał się nie nakładać nowych podatków, nie zwoływać pospolitego ruszenia oraz nie zmieniać praw bez zgody sejmików ziemskich. Ponadto zaostrzono kary za zbiegostwo chłopów. - korzyści polityczne.</li>
</ul>
<ul>
<li>
Przywilej piotrkowski - uchwalony w 1496 roku  w Piotrkowie przez Jana Olbrachta za udział w wyprawie na Mołdawię. Ograniczono wolność chłopów (początek przypisania chłopa do ziemi). Zaostrzono kary za zbiegostwo chłopów ze wsi. Szlachta została zwolniona ze wszystkich ceł. Zakazano posiadania dóbr ziemskich przez mieszczan. - korzyści ekonomiczne.</li>
</ul>
<ul>
<li>
Nihil novi - Konstytucja ochwalona w 1505 roku przez Aleksandra Jagiellończyka w Radomiu. Wszyskie nowe prawa i podatki mogły być stanowione tylko za zgodą izby poselskiej i senatu. Konstytucja określała i organizowała istnienie dwuizbowego sejmu, któremu rozszerzono inicjatywę ustawodawczą. Szlachta uzyskała prawo wolnego wyboru sędziów, wyłączono sprawy świeckie spod trybunałów duchownych. Zakazano stanowienia ceł przywantych. Ponadto, ograniczono osobom nieszlacheckiego pochodzenia  dostępu do urzędu duchownych. - korzyści polityczne.</li>
</ul>

Rozwiązanie 1

<ul>
<li>
Sejm&nbsp; -&nbsp;w Polsce XV - XVIII wieku (od 1492/93 roku) stanowił najwyższą reprezentację społeczeństwa szlacheckiego. Składał się z trzech stanów sejmujących - króla, senatu i izby poselskiej. Po unii lubelskiej (od 1569 roku) w jego skład wchodzili także reprezentanci Litwy. Od 1573 roku sejm dzielił się na zwyczajny (6-tygodniowy) i nadzwyczajny (2-3 tygodniowy). Na mocy artykułów henrykowskich monarchowie musieli zwoływać sejmy zwyczajne najrzadziej raz na 2 lata, a sejmy nadzwyczajne w razie potrzeby. Obradom senatu przewodniczył król, obradom izby poselskiej marszałek sejmu. Przez większą część obrad izby pracowały oddzielnie, łącząc się jedynie na początku, kiedy posłowie wysłuchiwali tzw. propozycji od tronu (programu obrad) i opinii senatorów (tzw. wota) oraz na końcu, kiedy wspólnie uchwalano przygotowane teksty konstytucji sejmowych. Sejm posiadał władzę ustawowawczą i władzę podatkową, kontrolował króla, skarb i urzędników, zwoływał pospolite ruszenie, powoływał wojska zaciężne, miał wpływ na politykę zagraniczną - wypowiadał wojnę, zawierał pokoje, przyjmował posłów. Nadawał także szlachectwo, posiadał prawo łaski.&nbsp;</li>
</ul>

Postulaty ruchu egzekucyjnego:
Ruch egzekucyjny to walka szlachty średniej z magnaterią o zwrot ziem zwanych królewszczyzną. 
Ruch ten zakładał istotne zmiany społeczne i polityczne w Rzeczypospolitej. Wśród postulatów wysuwanych przez ruch egzekucyjny znalazły się:
<ul>
<li>Domagano się egzekucji dóbr (królewszczyzn) nielegalnie zawłaszczonych przez wielu magnatów;</li>
<li>Przestrzegania prawa o tzw. incompatibiliach - czyli zakazie sprawowania przez jedną osobę wielu urzędów;</li>

Po odkryciach geograficznych nastąpiła doskonała koniunktura na produkty rolne - zboże, bydło, miód, skóry oraz drewno zwłaszcza na zachodzie Europy. Polska szlachta w bardzo szybkim tempie zaczęła czerpać zyski zwiększając produkcję rolną, która następowała poprzez powiększanie

Przedstawiciele polskiego odrodzenia i ich najważniejsze osiągnięcia:
 
Mikołaj Kopernik - żył w latach 1473 - 1543, polski astronom, autor przełomowego dzieła "O obrotach sfer niebieskich", w którym udowodnił, że środkim wszechświata jest Słońce, a nie - jak dotychczas sądzono - Ziemia. Przekonanie to zostało potępione przez Kościół i wielu ówczesnych uczonych i aż do 1828 roku znajdowało się w indeksie ksiąg zakazanych. Dzieło Kopernika dokonało wielkiego przełomu i wywołało jedną z najważniejszych rewolucji naukowych od czasów starożytnych, nazwaną "przewrotem kopernikańskim". Mikołaj Kopernik poza astronomią zajmował się także matematyką, ekonomią, prawem, startegią wojskową oraz medycyną. Był kanclerzem kapituły warmińskiej. 
 
 
Maciej z Miechowa - żył w latach 1457-1523, polski lekarz, pisarz medyczny, historyk, geograf, rektor Akademii Krajowskiej, autor dzieła "Traktat o dwóch Sarmacjach", który uznaje się za pierwsze dzieło geograficzne, zawierające wiarygodne wiadomości na temat ziem położonych w Europie Wschodniej. Był jednym z najsławniejszych astrologów krakowskich. Maciej z Miechowa był także fundatorem szkół parafialnych, szpitali, kaplic oraz kościołów.

<ul>
<li>
Luteranizm - Gdańsk, Elbląg, Toruń.&nbsp;&nbsp;Wyznanie to przeważało także na terenie Wielkopolski, Pomorza Gdańskiego oraz w Prusach Książęcych, gdzie istniały silne powiązania z Niemcami. Luteranizm wyznawali głównie mieszczanie pochodzący z Niemiec.&nbsp;</li>
</ul>

Podobieństwa między przebiegiem reformacji w Polsce i Europie Zachodniej:
<ul>
<li>Wierni buntowali się przeciwko niskiemu wykształceniu i zeświedczeniu kleru, negowano przywileje duchowieństwa, symonię oraz nepotyzm;</li>
<li>Społeczeństwo zostało podzielone wyznaniowo;</li>

<ul>
<li>Uważam, iż wolna elekcja była bardzo niekorzystnym rozwiązaniem dla Rzeczypospolitej. W żadnym innym państwie europejskim szlachta nie posiadała tak rozległych uprwnień. To właśnie szlachta odgrywała najważniejszą rolę w polskim życiu politycznym, decydowała o najważniejszych sprawach dotyczących państwa. Bez jej zgody panujący monarcha nie mógł podejmować ważnych decyjzji dotyczących polityki wewnętrznej i zagranicznej. &nbsp; &nbsp;</li>
</ul>

Panowanie Henryka Walezego (1573-1574)
<ul>
<li>
W wyniku wolnej elekcji przeprowadzonej w 1573 roku władcą Rzeczypospolitej został brat króla Francji - Henryk Walezy;</li>
<li>Henryk Walezy aby zostać koronowanym musiał podpisać artykuły henrykowskie oraz pacta conventa, które stały się podstawą prawną funkcjonowania Rzeczypospolitej aż po zabory, blokując próby reform;</li>

Najwygodniejszy sposób nauki z edukacyjnym Odrabiamy AI

6