Rola kultury narodowej w walce o utrzymanie polskości
Walka z germanizacją oraz rusyfikacją wzmocniła solidaryzm narodowy. Ważną rolę w tworzeniu tożsamości narodowej odgrywała nowa warstwa społeczna - inteligencja. Pod wpływem pozytywizmu warszawskiego pojawił się obowiązek kształtowania postaw obywatelskich. Pozytywiści uważali, że romantyczne porywy serca i przeświadczenie o wyższości uczuć nad rozumem przyczyniły się wyłącznie do szeregu porażek narodowych. Dlatego, zwolennicy nowych idei przeciwstawiali się spiskom i powstaniom, dalszy rozwój Polski wiązali z postępem gospodarczym i społecznym. Głosili potrzebę pracy organicznej oraz pracy u podstaw. Literaturę realizmu krytycznego reprezentował Bolesław Prus "Lalka", "Emancypantki" i Eliza Orzeszkowa "Nad Niemnem".