Przebieg reformacji w Polsce:

• Reformacja, która na początku XVI wieku rozwinęła się w Europie Zachodniej, szybko dotarła także do Polski. Nowe idee zyskały wielu zwolenników wśród mieszkańców Rzeczypospolitej już za panowania Zygmunta I Starego. Podobnie jak w Europie występowano przeciwko nepotyzmowi oraz symonii. Podważano uprzywilejowaną pozycję duchowieństwa, które było nisko opodatkowane, a pobierało od wiernych wysokie opłaty (dziesięciny). Kler lekceważył swoje obowiązki, gorliwie pomnażając dobra materialne, prowadząc niejednokrotnie niemoralny tryb życia.

• Luteranizm rozpowszechnił się głównie wśród mieszczan północnej i zachodniej Polski (Wielkopolska i Pomorze a zwłaszcza Prusy Królewskie), gdzie istniały silne powiązania z Niemcami. Najwcześniej luteranizm ugruntował się w Gdańsku, Elblągu oraz w Toruniu. Uniwersytet w Królewcu kształcił polskich protestantów, tam też masowo drukowano pisma i książki protestanckie.

• Duża część szlachty przyjęła z kolei kalwinizm. Odchodzono od wiary katolickiej głównie z powodu licznych konfliktów z duchowieństwem. Demokratyczna organizacja gmin kalwińskich dawała szlachcie większe możliwości współdecydowania o sprawach bezpośrednio dotyczących wiernych. Ponadto szlachcie odpowiadało głoszone przez kalwinistów prawo sprzeciwu wobec niekorzystnych postanowień władcy. Na kalwinizm przechodziła głównie szlachta małopolska oraz magnateria litewska - Radziwiłłowie, Kiszkowie. Zmieniali kościoły w zbory, odmawiali płacenia dziesięcin, nie uznawali sądów kościelnych.

•  Najbardziej radykalnym odłamem protestanckim w Rzeczypospolitej byli unitarianie (arianie), których nazwano "braćmi polskimi". Arianie odrzucali dogmat Trójcy Świętej oraz sakramet chrztu. Nie uznawali wojen (zakaz służby wojskowej), rozlewu krwi, kar śmierci kłamstw i oszustw. Opowiadali się za zniesieniem poddaństwa chłopów i nadaniem im ziemi. Do najważniejszych ośrodków ariańskich w Polsce należały: Pińczów, Raków, Lusławice i Lublin.

• Chłopi z kolei z dużą nieufnością odnosili się do ruchu reformacyjnego. Kościół katolicki przyciągał ich bowiem swoim bogactwem, pięknem, Liturgią oraz śpiewem. Duże znaczenie dla chłopów miały także liczne święta kościelne, które zapeniały mieszkańcom wsi dni wolne od ciężkiej pracy.