Okoliczności wybuchu powstania styczniowego:

W 1856 roku Rosja poniosła klęskę w wojnie krymskiej (1853-1856), co przyczyniło się do polepszenia sytuacji Polaków w Królestwie Polskim i złagodzenia polityki antypolskiej. Obudziły się wówczas nadzieje Polaków na uzyskanie autonomii. W Warszawie odbywały się liczne manifestacje patriotyczne i obchody świąt narodowych. Rosjanie nieprzychylnie patrzyli na te wydarzenia i często dochodziło do ich krwawego tłumienia oraz represji w stosunku do uczestników.

Mianowany w kwietniu 1862 roku Naczelnikiem Rządu Cywilnego Królestwa Polskiego - Aleksander Wielopolski reprezentował politykę ugody z Rosją w zamian za ustępstwa autonomiczne, jego poczynania nie zyskały jednak aprobaty polskiego społeczeństwa. Aby rozbić konspiracyjną organizację "Czerwonych", Wielopolski zarządził w Królestwie Polskim brankę, czyli specjalny pobór do wojska na podstawie imiennych list. Na listach znaleźli się w większości przedstawiciele "Czerwonych", którzy - aby uniknąć długiej służby w wojsku carskim - zadecydowali o wybuchu powstania styczniowego. 22 I 1863 roku powołano Tymczasowy Rząd Narodowy, który wezwał w wydanym "Manifeście" wszystkich Polaków do walki o niepodległość. Jednocześnie ogłoszono uwłaszczenie chłopów za odszkodowaniem dla szlachty, co miało zachęcić chłopów do przyłączenia się do powstania. 

Plan powstania zakładał, że pierwszy atak oddziałów powstańczych zmusi Rosjan do skoncentrowania swojego wojska w większych miastach. Na obszarach wolnych od wpływów rosyjskich miały odbywać się szkolenia dla nowych oddziałów. Wybuch powstania był niespodziewany, co uniemożliwiło sprawną organizację sił powstańczych i wymogło przyjęcie taktyki walki partyzanckiej.