Władysław Herman i jego następcy – Zbigniew i Bolesław Krzywousty (poziom ponadpodstawowy)

Następcą Bolesława Szczodrego został jego brat – Władysław Herman. Jako władca nie odnotował choćby jednego większego sukcesu. Ulegał wpływom innych osób i nie poradził sobie z własnymi synami: Zbigniewem oraz Bolesławem Krzywoustym.

W artykule:

Biogram Władysława Hermana

Lata życia: między 1042 r. a 1044 r. – 4 czerwca 1102 r.
Lata panowania: 1079 r. – 4 czerwca 1102 r. jako książę Polski.

Rodzina
1. Pierwsza żona: N. N.

Dzieci z pierwszego małżeństwa:

• Zbigniew (między 1070 r. a 1073 r. – po 1114 r.), książę Polski.

2. Druga żona: Judyta Przemyślidka (ślub ok. 1080 r.), córka króla Czech Wratysława II.

Dzieci z drugiego małżeństwa:

• Bolesław III Krzywousty (20 sierpnia 1086 r. – 28 października 1138 r.), książę Polski.

3. Trzecia żona: Judyta Maria (ślub ok. 1088 r.), córka cesarza Henryka III Salickiego, wdowa po królu Węgier Salomonie.

Dzieci z trzeciego małżeństwa:

• N. N. – córka, żona księcia kijowskiego Jarosława;
• Agnieszka – opatka klasztoru w Gandersheim i Kwedlinburgu;
• N. N. – córka, żona polskiego możnego.

Przydomek

Władysław Herman nie miał przydomka. Miał za to dwa imiona. Taka sytuacja zdarzała się w dynastii piastowskiej już wcześniej (np. Mieszko II Lambert). Drugie imię – Herman – nawiązuje do Hermana II, biskupa Kolonii, brata królowej Rychezy (żona Mieszka II). Władca nie korzystał jednak ze swojego imienia zbyt często. W źródłach występuje po prostu jako Władysław.

Pierwsze imię księcia budzi wiele wątpliwości. Historycy mają kilka hipotez na temat jego pochodzenia. Najważniejsze koncepcje mówią o tym, że imię:

• nawiązuje do dawnego księcia Lędzian,
• łączy się z Włodzimierzem Wielkim, który przyczynił się do chrystianizacji Rusi (choć Włodzimierz i Władysław to zupełnie inne imiona),
• nawiązuje do króla węgierskiego – Władysława I Świętego.

Sytuacja po śmierci Bolesława II Szczodrego

Bolesław II Szczodry w 1079 r. uciekł z kraju. Władzę w państwie przejął jego brat – Władysław Herman. Trudno jednoznacznie określić, jaką pełnił rolę podczas wydarzeń, które doprowadziły do utraty rządów przez jego poprzednika.

Główna siedziba władzy Władysława Hermana znajdowała się w Płocku. Nowy książę musiał dostosować się do nowej sytuacji w kraju. Silną pozycję mieli możni, którzy przyczynili się do wygnania jego brata. Ponadto Bolesław Szczodry zawsze mógł wrócić z Węgier i upomnieć się o władzę. Żył także jego syn – Mieszko.

Sytuacja rodzinna Władysława Hermana

Władysław Herman miał dwóch synów: starszego Zbigniewa i młodszego – Bolesława, zwanego później Krzywoustym. Byli to bracia przyrodni. Tradycja historyczna przyjmuje, że matka Zbigniewa była konkubiną księcia, co oznacza, że mimo bycia pierworodnym synem, nie miał prawa do przejęcia władzy. Dodatkowym problem był żyjący syn Bolesława Szczodrego – Mieszko. Sytuację skomplikowało pojawienie się na świecie Bolesława (Krzywoustego). Relacje rodzinne Władysława Hermana były więc bardzo zawiłe.

Do zmiany sytuacji doszło pod koniec lat 80. XI w., gdy otruto Mieszka Bolesławowica (syn Bolesława Szczodrego). Mniej więcej w tym samym czasie starszy syn Władysława trafił do żeńskiego klasztoru w Saksonii. Jedynym kandydatem do przejęcia władzy w państwie był Bolesław Krzywousty. Taki splot wydarzeń wywołał napięcia wewnątrz możnych, którzy byli zwolennikami Mieszka lub Zbigniewa.

Polityka wewnętrzna Władysława Hermana

Gdy zmarł Bolesław Szczodry, Władysław Herman nie koronował się. Książę nie chciał jednak zrywać z królewską tradycją Piastów, ponieważ nie odesłał do cesarza insygniów. Jego pozycja była jednak słaba. Liczył, że zdoła utrzymać władzę dzięki dobrym stosunkom z Niemcami i Czechami.

Okres panowania Władysława Hermana można podzielić na dwa główne etapy:

1. Od 1079 r. do ok. 1092 r. – nastąpiła wtedy stabilizacja wewnątrz państwa, a książę zabezpieczył granice kraju poprzez zawarcie korzystnych małżeństw.
2. Od ok. 1093 r. do 1102 r. – zauważalny jest wzrost napięć w kraju, nasilają się tendencje odśrodkowe i bunty możnych.

Władysław Herman w cieniu palatyna Sieciecha

Bardzo duży wpływ na księcia Władysława miał palatyn Sieciech (palatyn – wojewoda, zarządca dworu królewskiego i zastępca władcy w sprawach sądowniczych i wojskowych). Z czasem pozycja władcy tak osłabła, że urzędnik stał się pierwszą osobą w państwie, a co za tym idzie – samodzielnie podejmował decyzje związane z jego funkcjonowaniem. O wyjątkowej roli Sieciecha w XI-wiecznej Polsce świadczy fakt, że bił własną monetę. To także pierwszy opiekun młodszego syna Władysława Hermana, czyli Bolesława Krzywoustego.

Ponadto w latach 90. XI w. palatyn stanął na czele wyprawy i odzyskał całe Pomorze Gdańskie. Sieciech zlikwidował dotychczas obowiązujące tam struktury administracyjne i narzucił system obowiązujący na ziemiach polskich. Ostatecznie pod koniec 1090 r. Pomorze uzyskało niezależność.

Niespokojne lata 90. XI wieku

Lata 90. XI w. okazały się bardzo niełaskawe dla Władysława Hermana, który borykał się z problemami z południowo-zachodnim sąsiadem (zobacz akapit dotyczący stosunków z Niemcami i Czechami), ale także kłopotami wewnątrz państwa. W efekcie wydarzeń w państwie do współrządów dopuszczono Zbigniewa, który został uwolniony przez zwolenników z klasztoru.

W 1100 r. Zbigniew i Bolesław wystąpili przeciwko Sieciechowi. Palatyn został wygnany z kraju, a Władysław Herman nie mianował jego następcy. Synowie wymusili na ojcu podział Polski na dzielnice:

1. Zbigniew dostał Wielkopolskę, Kujawy, ziemię sieradzko-łęczycką,
2. Bolesław otrzymał Małopolskę i Śląsk,
3. Władysław Herman zachował Mazowsze (po śmierci księcia ziemia ta przeszła pod panowanie Zbigniewa).

Kiedy w 1102 r. Władysław Herman zmarł, rozpoczęła się bratobójcza walka o władzę.

Polityka zagraniczna Władysława Hermana

Władysław Herman zmienił kierunek polityki zagranicznej. Splot wydarzeń na arenie międzynarodowej sprawił, że władca zbliżył się do Niemiec i Czech. Dobre stosunki utrzymywał także z Węgrami.

Stosunki z Niemcami i Czechami

Władysław Herman musiał podjąć decyzję, jaki stosunek przyjmie do wydarzeń mających miejsce w II połowie XI w. u zachodniego i południowo-zachodniego sąsiada. W Niemczech umocnił swoją pozycję król Henryk IV. W walkach z wewnętrzną opozycją wsparł go Wratysław II – czeski książę. Wobec sukcesów króla niemieckiego, Władysław Herman musiał opowiedzieć się po jego stronie.

Unormowanie stosunków z zachodnim sąsiadem potwierdził ślub polskiego księcia z Judytą Przemyślidką – córką Wratysława II. Tym samym Władysław Herman uznał czeskie prawa do Śląska oraz kontynuował płacenie trybutu. Na początku panowania następcy Bolesława Szczodrego dobre stosunki z cesarstwem były jednoznaczne z zachowaniem poprawnych relacji z Czechami. Te jednak ochłodziły się, gdy cesarz wyznaczył Wratysława II na króla. Co więcej, w 1092 r. Władysław Herman zaprzestał płacenia trybutu ze Śląska.

Wzrost napięć z Czechami szedł w parze z niepokojami wewnątrz kraju. Doszło do buntu wrocławskiego przeciwko Sieciechowi (1093 r.), który zorganizowali zwolennicy Zbigniewa. Z tej sytuacji skorzystał książę Brzetysław II – syn Wratysława II, który najechał Śląsk i zajął ziemię kłodzką. Interwencja ta zakończyła się wznowieniem płacenia trybutu Czechom i zaakceptowaniem aneksji ziemi kłodzkiej (stała się ona lennem Bolesława Krzywoustego).

Stosunki z Węgrami

Relacje z Węgrami układały się poprawnie. Obowiązująca sytuacja międzynarodowa sprawiła, że władcy obu państw nie ingerowali w sprawy wewnętrzne sąsiada. Do zacieśnienia współpracy między państwami doszło, gdy pogorszyły się stosunki polsko-czeskie. Kolejnym krokiem potwierdzającym zbliżenie obu państw był ślub Władysława Hermana z Judytą Marią ok. 1088 r.

Bilans rządów Władysława Hermana

Najważniejsze informacje na temat panowania Władysława Hermana znajdziesz w artykule „Władysław Herman i jego synowie – Zbigniew oraz Bolesław Krzywousty (poziom podstawowy)”. 

Materiały źródłowe