Bolesław II Szczodry – poziom ponadpodstawowy

Władzę po śmierci Kazimierza Odnowiciela przejął jego pierworodny syn. Bolesław Szczodry kontynuował politykę ojca w dziele odbudowy państwa. Doprowadził do wzrostu Polski na arenie międzynarodowej. Świadczyła o tym między innymi jego koronacja w 1076 r. Jego panowanie nie zakończyło się jednak pozytywnie. Dlaczego tak się stało?

W artykule:

Biogram Bolesława II Szczodrego

Lata życia: 1041 r. lub 1042 r. – 2 lub 3 kwietnia 1082 r.
Lata panowania: 1058 r. – 1076 r. jako książę Polski, 1076 r. – 1079 r. jako król Polski.

Rodzina:
Żona: N. N. (ślub przed 1069 r.).

Dzieci:

• Mieszko (1069 r. – 1089 r.), poślubił nieznaną księżniczkę ruską.

Przydomek

Książę otrzymał imię po Bolesławie Chrobrym. Przydomek nowego władcy brzmiał Szczodry, czyli hojny. Współcześnie król bywa też nazywany Śmiałym. To drugie określenie wynikało z jego waleczności, postawy na arenie międzynarodowej, ale także stosunku do biskupa krakowskiego Stanisława, o którym mowa poniżej.

Sytuacja polityczna po śmierci Kazimierza Odnowiciela

Kazimierz Odnowiciel zmarł w 1058 r. Pozostawił po sobie czterech synów, spośród których władzę przejął najstarszy – Bolesław. O dwójce jego młodszych braci, Mieszku i Ottonie, nie ma wielu informacji, a Władysław Herman (najprawdopodobniej) rządził na Mazowszu.

Zwierzchniej władzy Bolesława nikt nie podważał. Nowy władca chciał kontynuować dzieło odbudowy państwa, które rozpoczął jego ojciec. Pragnął także dorównać swojemu pradziadowi. By osiągnąć wyznaczone cele, Bolesław zaangażował się w politykę środkowoeuropejską.

Początek panowania Bolesława Szczodrego

Początek panowania Bolesława Szczodrego nie zapowiadał się dobrze. Władca miał zorganizować łupieżczą wyprawę do Czech, która ostatecznie zakończyła się niepowodzeniem. Ponadto książę najprawdopodobniej utracił zwierzchność nad Pomorzem.

Polityka wewnętrzna

Bolesławowi Szczodremu zależało na wzmocnieniu autorytetu dynastii oraz państwa. Władca dążył także do odbudowy organizacji kościelnej na ziemiach polskich. Najważniejszy cel, czyli odzyskanie korony królewskiej, osiągnął w 1076 r. Statusem pomazańca Bożego cieszył się jednak krótko, bo tylko trzy lata.

Odbudowa organizacji kościelnej

Szczodremu Polska zawdzięcza przede wszystkim utrwalenie organizacji kościelnej w państwie. Władca dzięki swojej działalności zdołał odbudować arcybiskupstwo gnieźnieńskie. Do konsekracji katedry doszło w 1064 r. Utrzymanie samodzielności polskiego Kościoła było bardzo ważne. Bolesław przyczynił się także do odnowienia biskupstwa w Poznaniu i ustanowił w 1075 r. biskupstwo w Płocku.

Powyższe biskupstwa wymagały odpowiedniego uposażenia, czyli zaopatrzenia w środki niezbędne do funkcjonowania i przetrwania. Książę nie szczędził na to funduszy. Z tego powodu otrzymał też swój przydomek.

Bolesław Szczodry wspierał również rozwój sieci klasztornej w Polsce. Kontynuował w tym zakresie działania swojego ojca, który sprowadził zakon benedyktynów do Tyńca i Mogilna. To z jego inicjatywy powstały opactwa benedyktyńskie (opactwo – klasztor i jego dobra zarządzane przez opata, czyli wyższego przełożonego) w Lubiniu, Płocku i Wrocławiu.

Polityka monetarna

Zasługą Bolesława było także powrócenie do samodzielnej polityki monetarnej. Do dziś zachowało się kilka denarów książęcych i królewskich tego władcy.

Koronacja

Zwieńczenie działalności Bolesława Szczodrego stanowiła koronacja 25 grudnia 1076 r. Była ona wynikiem zaangażowania się księcia w spór o inwestyturę, o którym poniżej. Akt koronacji podkreślał suwerenność kraju oraz stanowił symbol przywrócenia świetności państwa z czasów Bolesława Chrobrego.

Sprawa świętego Stanisława

Sprawa św. Stanisława i Bolesława Szczodrego to zagadnienie zahaczające o politykę zagraniczną i wewnętrzną króla. Poniżej przedstawione wersje pokazują odmienne przyczyny i przebieg wydarzeń. Spór króla ze Stanisławem ze Szczepanowa jest więc tajemniczy oraz kontrowersyjny.

Przebywający na dworze Krzywoustego Gall Anonim bardzo skromnie opisał spór między królem Bolesławem II a biskupem krakowskim. Epizod przedstawił we fragmencie Kroniki polskiej dotyczącym wygnania władcy z kraju. Widział między konfliktem z duchownym a utratą korony i wygnaniem Szczodrego związek przyczynowo-skutkowy. Stwierdził, że postępowanie zarówno monarchy, jak i biskupa jest grzechem. Ponadto określił duchownego jako zdrajcę.

Spór z innej perspektywy przedstawia Wincenty Kadłubek – kronikarz żyjący niemal sto lat później. Jego wersja dominowała w środowisku kościelnym. Zgodnie z przekazem Kadłubka biskup miał upomnieć Bolesława, by ten zaprzestał prześladować i nękać swoich wojów oraz ich rodziny. Wojowie mieli zostawić władcę podczas wyprawy na Ruś, gdy dowiedzieli się, że ich żony są niewierne. By temu zapobiec, uciekli ze służby. W obronie wojów stanął Stanisław ze Szczepanowa. Początkowo upominał władcę, jednak okazało się to niewystarczające. Biskup krakowski rzucił na Bolesława Szczodrego klątwę. Ten gest wzbudził w królu gniew. Władca wtargnął więc na nabożeństwo odprawiane przez duchownego i zabił go.

Upadek króla Bolesława Szczodrego

W czasie, gdy doszło do śmierci Stanisława ze Szczepanowa, nasilił się kryzys wewnątrzpaństwowy. Jego najważniejsze przyczyny to:

• intensywna polityka zagraniczna Bolesława II Szczodrego,
• śmierć biskupa krakowskiego,
• niezadowolenie społeczeństwa z działań króla,
• ukształtowanie się silnej opozycji antykrólewskiej.

Skutki kryzysu wewnątrzpaństwowego:

• pozbawienie Bolesława II Szczodrego władzy,
• zmuszenie króla i jego rodziny do ucieczki na Węgry,
• Bolesław II nie uzyskał wsparcia od Władysława I Świętego (król Węgier) i nigdy nie powrócił do Polski,
• wzmocnienie pozycji brata Szczodrego – Władysława Hermana,
• przejęcie władzy w państwie przez Władysława Hermana, który zmienił kierunek polskiej polityki zagranicznej.

Polityka zagraniczna

Bolesław Szczodry był władcą aktywnym na arenie międzynarodowej. Chciał w ten sposób wzmocnić pozycję Polski oraz odsunąć niemieckie zagrożenie. Prowadził działania podobne do jego pradziada – Bolesława Chrobrego.

Stosunki z Czechami

Na początku swojego panowania Bolesław Szczodry zorganizował łupieżczą wyprawę na Czechy, która zakończyła się niepowodzeniem. Książę musiał wyciągnąć wnioski, ponieważ z początkiem lat 60. XI w. doszło do poprawy relacji z południowym sąsiadem. Skutkowało to zawarciem małżeństwa przez siostrę Bolesława, Świętosławę, z Wratysławem II – królem Czech.

Dobre stosunki między państwami trwały do około 1069 r., gdy doszło do zerwania kontaktów między Polską a Czechami. Bolesław Szczodry zaprzestał płacenia trybutu ze Śląska i organizował najazdy na południowego sąsiada. W konflikt polsko-czeski zaangażował się cesarz niemiecki, który nakazał władcom wstrzymanie walk. Bolesław Szczodry nie zastosował się do zaleceń i zaplanował kolejny atak na Czechy. Swawola polskiego władcy doprowadziła do przygotowania przez Henryka IV wyprawy odwetowej, która ostatecznie nie doszła do skutku (w tym czasie Sasi zorganizowali powstanie).

Stosunki z Węgrami

Bolesław Szczodry w 1060 r. interweniował na Węgrzech. Zaangażował się w konflikt między Andrzejem I (wspieranym przez Czechy i Niemcy) a Belą I. Wsparł tego drugiego, by przeciwdziałać rosnącym wpływom Cesarstwa Niemieckiego. Ostatecznie tron węgierski przypadł Beli, a Polska zyskała sojusznika.

Sojusz polsko-węgierski szybko się zakończył, ponieważ Bela I zmarł trzy lata po objęciu władzy. Koronę węgierską przejął popierany przez Niemcy Salomon (syn Andrzeja I ożeniony z siostrą Henryka IV), który wypędził z kraju synów Beli – Gejzę i Władysława. Ci uciekli do Polski, by uzyskać od Bolesława pomoc. Ten jednak nie zaatakował, ponieważ obawiał się interwencji Czech i Niemiec. Szczodry uznał władzę Salomona i nakłonił go, by ten przyznał Gejzie dzielnicę.

Między Salomonem a Gejzą doszło do sporu. W jego wyniku władzę przejął syn Beli I, który niedługo potem zmarł. Salomon chciał odzyskać koronę, jednak ostatecznie możni węgierscy wybrali na władcę Władysława (drugiego syna Beli). Wsparcia militarnego udzielił mu Bolesław Szczodry.

Stosunki z Rusią

W 1069 r. Bolesław Szczodry zorganizował wyprawę na Ruś w celu przywrócenia na tron Izjasława. Polski władca zajął Kijów i odzyskał tron dla ruskiego księcia. Bolesław traktował Izjasława z pogardą, a stacjonujące na Rusi polskie wojska nie zyskały sympatii mieszkańców. Polski władca zdecydował o odwrocie i przyłączył do swojego państwa Grody Czerwieńskie.

Izjasław panował cztery lata, a potem został wygnany. Ponownie zwrócił się o pomoc do polskiego księcia. Bolesław wsparł jednak jego przeciwników oraz ograbił zdetronizowanego władcę z majątku. Zmienił zdanie najprawdopodobniej pod wpływem papieskich próśb.

W 1076 r. Bolesław Szczodry ponownie zorganizował wyprawę na Ruś. Izjasław znów został osadzony na tronie, nie miał jednak dużego autorytetu. Zginął w bitwie z Połowcami, a tron kijowski przejął Wsiewołod (jego brat).

Stosunki z Niemcami i spór o inwestyturę

Gdy polityka wschodnia i południowa Bolesława Szczodrego ustabilizowała się, władca zwrócił się ku zachodowi. Już wcześniej działania prowadzone przez polskiego księcia sprawiły, że znalazł się w obozie antyniemieckim. Władca dążył do uniezależnienia się od zachodniego sąsiada. By to osiągnąć Szczodry zawiązał sojusz z Sasami, którzy prowadzili walki z cesarzem Henrykiem IV, oraz zaangażował się w spór o inwestyturę.

W konflikcie między Henrykiem IV a Grzegorzem VII polski książę opowiedział się po stronie obozu gregoriańskiego. Sprzyjanie papieżowi sprawiło, że cały kraj został objęty jednolitą metropolią kościelną, a zgłaszający pretensje biskup magdeburski przestał być groźnym przeciwnikiem. Przebywający w Polsce legaci doprowadzili także do koronacji Szczodrego na króla. Doszło do tego w grudniu 1076 r.

Koronacja wywołała oburzenie w Niemczech, jednak Henryk IV nie mógł dużo zrobić, ponieważ znajdował się w szczytowym punkcie konfliktu z głową Kościoła.

Bilans panowania Bolesława II Szczodrego

Najważniejsze informacje na temat władcy znajdziesz w artykule „Bolesław Szczodry (poziom podstawowy)”. 

Materiały źródłowe